Ăn uống trong mùa hè nóng nực - “xuân hạ dưỡng dương”

Trong dưỡng sinh ăn uống mùa hạ, Đông y có một quan điểm hết sức độc đáo, đó là “xuân hạ dưỡng dương”. Mùa hạ nóng nực tuy phải dùng nhiều đồ ăn thức uống có tác dụng thanh nhiệt, giải thử nhưng vẫn cần lấy ôn ấm làm chính để trợ giúp khí dương. Mùa hạ tuy dương khí vượng thịnh bên ngoài nhưng khí âm lại tiềm ẩn bên trong cơ thể, vậy nên “trời tuy nóng chớ tham mát, dưa tuy ngon chớ ăn nhiều”. Nếu không biết giữ gìn dương khí trong mùa hạ thì mùa đông sẽ mắc nhiều bệnh tật, phải biết thuận ứng thiên thời để bồi bổ dương khí, trừ khử âm hàn, có như vậy mới gọi là phòng bệnh triệt để.

Ảnh minh hoạ (nguồn internet)

Mùa hạ - mùa dương khí vượng nhất trong năm

Mùa hạ có ba tháng tính từ tháng 4 đến tháng 6 âm lịch, bắt đầu từ ngày lập hạ cho đến ngày lập thu, bao gồm 6 tiết khí: lập hạ, tiểu mãn, mang chủng, hạ chí, tiểu thử và đại thử. Đây là mùa dương khí vượng nhất trong năm, thời tiết nóng bức và ẩm thấp. Quá trình trao đổi chất trong cơ thể con người diễn ra mạnh mẽ, dương khí phát ra ngoài, âm khí tiềm phục ở trong.

Các lỗ chân lông giãn rộng, mồ hôi tiết ra nhiều để điều hòa thân nhiệt nhưng cũng vì thế mà tà khí dễ xâm nhập vào trong. Hệ thống mao mạch ngoại vi cũng giãn ra, khí huyết lưu thông nhanh và mạnh hơn. Công năng của tỳ vị có xu hướng suy giảm vì nóng bức uống nhiều làm cho dịch vị bị pha loãng, quá trình tiêu hóa và hấp thu thức ăn dễ bị rối loạn.

Bởi vậy, ảnh hưởng đến sức khỏe con người, các chứng thường gặp như: Họng khô khát, hay giận dữ, từ phần khí ảnh hưởng tới phần huyết bị bức bách sinh chứng ho, chảy máu cam, lên ban đỏ, đông kinh, hôn mê và có thể gây bệnh tiêu chảy bởi thức ăn, nước uống kém vệ sinh. Nằm, ngồi nơi đất ẩm ướt, ăn đồ sống lạnh khi đang đi hay làm việc dưới khí trời nóng bức.

Do vậy ăn mặc cần vệ sinh sạch sẽ. Thức ăn thanh đạm dễ tiêu hóa, nên ăn nhiều cá tươi, rau tươi, nước trái cây giải khát (thức ăn và đồ uống có mùi vị đắng, tánh mát là tốt nhất), giảm thức ăn cay nóng. Không nên ăn nhiều chất béo, thịt mỡ, giảm cà phê, thuốc lá, rượu.

Dưới đây chúng tôi xin gưới thiệu với bạn đọc một số cách chế biến thức ăn, đồ uống hợp với phép dưỡng sinh mùa Hạ

Nước thịt bò với rau cải

Công dụng: Giải cảm mạo phong hàn trong mùa Hạ, trị đau đầu, ho ra đờm nhớt trắng, ơn gió, ớn lạnh, đau nhức xương cốt.( Không dùng cho người sốt cao, miệng khô đắng hay khát nước).

Công thức:  Thịt bò: 200gr, tính bình, vị cam, vào kinh Tỳ,Vị, ích khí tăng lực. Rau cải 400 gr, Rau cải tính ôn, vị cay, vào kinh Phế, Tỳ, giải chứng cảm hàn, thông đàm, lợi khí. Gừng tươi 20gr, tính ôn vị cay vào kinh Tỳ, Vị, làm tinh thần minh mẫn, trị ói mửa, ho đàm, giúp tiêu hóa tốt.

Cách chế biến: Thịt bò rửa sạch, thái mỏng. Rau cải rửa sạch cắt khúc. Gừng tươi gọt sạch vỏ cắt miếng, đâm nhỏ ướp với thịt bò. Cho ba thứ vào nồi thêm ít muối vừa ăn, đổ vào 2 lít nước, nấu lửa mạnh trong một giờ thì dùng được, uống từ từ lúc còn nóng.

Nước cháo bạc hà

Công dụng: Trúng khử, khí thấp của mùa Hạ, chứng phát sốt, ớn lạnh, ớn gió, đau đầu, toàn thân nhức mỏi, không có mồ hôi, khát nước, tiểu vàng. (Không dùng cho người uể oải ăn uống kém tiêu lỏng ).

Công thức: Đậu xanh 30gr, tính hàn vị cam, vào kinh Tỳ, Vị, thanh nhiệt giải độc, tiêu khử khí lợi thấp khí, giải khát. Ngân hoa100 gr, tính hàn, vị cam, vào kinh Phế, Vị, Tâm, thanh giải nhiệt độc, trừ ung nhọt. Bạc hà tươi 10 gr, khi nấu tính bình, vị hơi đắng, vào kinh Tỳ, Thận, giải thử khí, thấp khí, cầm máu. Lá tre 10gr, tính hàn vị cam, vào kinh tâm, Phế, Thanh nhiệt, trừ phiền. Đường cát trắng vừa đủ.

Cách chế biến: Ba vị là Ngân hoa, Bạc hà chặt khúc, lá tre, rửa sạch cho vào nồi đổ 2 lít nước nấu 60 phút, lọc lấy nước bỏ xác. Cho đậu xanh và ít gạo (vo sạch) nấu chín, cho vào ít đường vừa đủ, có thể chia làm 2-3 lần uống trong ngày.

Ảnh minh hoạ (nguồn internet)

Nước hoắc hương

Công dụng: Trừ khí thử, khí thấp của Mùa Hạ, chứng phát sốt, ơn lạnh, không có mồ hội hoặc có ít, mình cảm giác nặng mỏi, uể oải, đau đầu, nôn ói. Không dùng cho người sốt cao, miệng khô khát, rêu lưỡi vàng dày, Đại, tiểu tiện không thông.

Công thức: Lá

hoắc hương tươi 100 gr lặt lá rửa sạch, đường cát trắng vừa đủ.

Cách chế biến: Lá hoắc hương tươi cho vào nồi với 1 lít nước nấu sôi độ 20 phút, lọc lấy nước, cho đường cát vào vừa đủ khấy đều để uống từ 2 đến 3 lần trong ngày.

Cây hoắc hương (ảnh minh hoạ nguồn internet)

BS. Huỳnh Liên Đoàn / Hội Y học TP. Hồ Chí Minh